(LSHN) - Phiên phúc thẩm hình sự tại Hưng Yên gần đây thu hút sự chú ý không chỉ vì tính chất vụ án, mà còn bởi những vấn đề nổi lên trong hoạt động tố tụng: chứng cứ chưa rõ ràng, lời khai mâu thuẫn và khoảng trống trong tranh tụng. Từ một vụ việc cụ thể, câu chuyện cải cách tư pháp và yêu cầu bảo đảm nguyên tắc tranh tụng được đặt ra cấp thiết hơn bao giờ hết.
Phiên tòa trong đêm và những điều bỏ ngỏ
Một buổi tối đầu tháng Chín, khi nhiều con phố ở Hưng Yên đã chìm vào yên tĩnh, phòng xử của Tòa án Nhân dân tỉnh vẫn sáng đèn. Đồng hồ đã điểm gần chín giờ tối, Hội đồng xét xử lui vào nghị án sau một ngày làm việc dày đặc. Phiên phúc thẩm hôm đó không chỉ là một trong hàng loạt vụ việc được đưa ra xét xử trong “tháng tổng kết” của ngành tư pháp, mà còn hé lộ nhiều khía cạnh cần suy ngẫm. Từ bối cảnh thời gian bất thường đến cách điều hành phiên tòa và đặc biệt là diễn biến tranh tụng, những chi tiết tưởng như nhỏ lại phản chiếu rõ khoảng cách giữa yêu cầu cải cách và thực tế tố tụng hiện nay.
Hai bị cáo trong vụ án, Ngô Mạnh Thành và Ngô Ngọc Minh, bị truy tố về tội “Cố ý gây thương tích”. Cáo buộc cho rằng Thành đã ném gạch làm bị hại bị thương tật 1% ở gối, còn Minh cầm gạch đập vào sườn khiến gãy hai xương sườn và tổn thương phổi với tổng tỷ lệ 8%. Thế nhưng, khi soi chiếu lại hồ sơ, nhiều điểm bất nhất đã lộ rõ.
Ba viên gạch được đưa vào hồ sơ không hề có dấu vết máu, da, tóc hay sợi vải. Vị trí thu giữ cũng không khớp với lời khai ban đầu. Ngay tại phiên tòa, vợ bị hại xác nhận công an đã xếp lại hai viên gạch để chụp ảnh hiện trường – một hành vi vi phạm nguyên tắc bảo toàn chứng cứ. Đây là dấu hiệu ngụy tạo vật chứng, điều có thể cấu thành tội làm sai lệch hồ sơ vụ án theo Điều 375 Bộ luật Hình sự.
Trong khi đó, lời khai của nhân chứng lại mâu thuẫn hoặc thay đổi theo thời gian. Có người khẳng định thấy Minh cầm gạch đập, nhưng trước đó lại khai không nhìn thấy gì. Có nhân chứng nói Thành cầm dao, trong khi thực tế bị cáo chỉ cầm hai nửa viên gạch. Bị hại ban đầu khai không rõ ai gây thương tích, chỉ sau gần năm tháng mới khẳng định một bị cáo dùng gạch. Những thay đổi này khiến tính xác thực của lời khai bị đặt dấu hỏi lớn.
Thương tích của bị hại cũng không hoàn toàn phù hợp với cáo buộc. Vết sẹo 1% nằm ở mặt trong gối phải, khác hẳn mô tả “trúng đầu gối phải”. Hai vết gãy xương sườn và tổn thương phổi lại không có dấu vết ngoài da, chưa được thực nghiệm hiện trường để xác minh cơ chế hình thành. Một nền tư pháp khoa học phải trả lời rõ ràng: hung khí ở đâu, tác động thế nào, dấu vết ra sao. Nhưng ở đây, tất cả vẫn là khoảng trống.
Khoảng trống tranh tụng tại phiên tòa
Nếu hồ sơ còn nhiều mâu thuẫn, phiên tòa phải là nơi tranh tụng để làm sáng tỏ. Đó cũng là kỳ vọng của nhiều người có mặt hôm ấy. Sau khi luật sư trình bày hàng loạt luận điểm phản bác, phía công tố được chờ đợi sẽ phản biện, đối chiếu từng chứng cứ, làm rõ bản chất vụ việc. Nhưng thay vì tranh luận, đại diện Viện kiểm sát chỉ đứng lên đọc vắn tắt bản ý kiến soạn sẵn, bảo lưu quan điểm cũ, không trực diện trả lời bất kỳ luận điểm nào.
Khoảnh khắc ấy để lại một khoảng trống. Bởi tranh tụng vốn là linh hồn của phiên tòa. Một khi công tố né tránh tranh luận, luật sư trở thành người độc thoại, thẩm phán thiếu cơ sở đa chiều, bản án – dù tuyên trong nghi thức trang nghiêm – cũng khó thuyết phục dư luận. Nếu công lý chỉ cần “đọc” mà không cần “đối đáp”, nếu bản án có thể hình thành mà không cần sự va chạm lập luận, thì niềm tin vào tư pháp sẽ còn lại bao nhiêu?
Nguyên tắc pháp luật và thực tiễn xử án
Từ năm 2015, Bộ luật Tố tụng Hình sự đã khẳng định: “Trong xét xử, nguyên tắc tranh tụng được bảo đảm.” Nghị quyết 49/NQ-TW coi việc “nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa” là khâu đột phá. Nghị quyết 27-NQ/TW (2022) tiếp tục đặt mục tiêu “xây dựng tư pháp lấy xét xử là trung tâm, tranh tụng là đột phá.” Và Nghị quyết 66-NQ/TW (2025) mới đây một lần nữa nhấn mạnh cải cách tư pháp là trọng tâm để xây dựng nền tư pháp nhân văn, minh bạch, gần dân.
Tuy nhiên, thực tiễn nhiều phiên tòa hình sự cho thấy thói quen “thẩm vấn” vẫn chiếm ưu thế. Thẩm phán hỏi, bị cáo trả lời, công tố đọc cáo trạng, còn luật sư thường bị giới hạn trong vai trò phụ trợ. Tranh tụng, thay vì trở thành cuộc đối thoại pháp lý công khai, nhiều khi chỉ dừng lại ở hình thức. Khoảng cách giữa nguyên tắc và thực tiễn vì thế vẫn còn xa, khiến những nghị quyết mạnh mẽ cũng chưa đủ sức chuyển hóa vào đời sống xét xử.
Niềm tin công chúng và thách thức cải cách
Một bản án không chỉ định đoạt số phận pháp lý của bị cáo, mà còn gửi đi thông điệp: công lý có hiện diện hay không. Khi tranh tụng bị bỏ ngỏ, luật sư không có đối trọng, thẩm phán thiếu cơ sở đa chiều, bản án trở nên khó thuyết phục. Trong vụ án Hưng Yên, công tố né tránh đối thoại, những bất nhất về chứng cứ và lời khai không được soi chiếu công khai. Gia đình bị cáo và những người quan sát buộc phải đặt câu hỏi: bản án được xây dựng trên sự thật khách quan hay chỉ để đáp ứng chỉ tiêu xét xử?
Nếu những phiên tòa tiếp tục diễn ra theo cách đó, hệ quả không chỉ dừng lại ở một vụ việc cụ thể. Nó có thể làm xói mòn niềm tin vào toàn bộ hệ thống tư pháp. Khi “nhân danh nước Cộng hòa XHCN Việt Nam” chỉ còn là một công thức tuyên đọc, mà thiếu vắng sự thuyết phục thực chất, thì nền móng của nhà nước pháp quyền sẽ bị thách thức.
Cần cách từ những vụ việc cụ thể
Thực tiễn Hưng Yên cho thấy: cải cách tư pháp không thể chỉ dừng ở nghị quyết hay định hướng. Nó phải bắt đầu từ từng vụ việc cụ thể, từ chính mỗi phiên tòa. Để nguyên tắc tranh tụng trở thành hơi thở của đời sống tố tụng, cần thay đổi cách vận hành. Công tố phải sẵn sàng đối diện, phản biện từng luận điểm của luật sư thay vì né tránh. Luật sư phải kiên định bảo vệ quyền lợi hợp pháp của thân chủ bằng chứng cứ và lập luận chặt chẽ. Thẩm phán phải giữ vai trò trung tâm, lắng nghe toàn diện, cân nhắc kỹ lưỡng trước khi ra phán quyết.
Chỉ khi ba chủ thể này cùng nhập vai, bản án mới thực sự có sức nặng và được xã hội chấp nhận. Đây không chỉ là sự thay đổi kỹ thuật xét xử, mà còn là cách củng cố niềm tin công chúng vào Nhà nước pháp quyền.
Ánh đèn le lói đến khát vọng công lý
Đêm Hưng Yên khép lại trong ánh đèn vàng vọt nơi hành lang tòa án, sáng nhưng không đủ xua đi bóng tối của sự hoài nghi. Khoảng trống trong tranh tụng hôm ấy không chỉ là câu chuyện của một vụ án, mà còn là lát cắt phản chiếu những gì cải cách tư pháp cần vượt qua. Khát vọng lớn nhất chính là những phiên tòa không còn kết thúc trong sự thoái lui của đối thoại, mà bừng sáng bởi những cuộc tranh luận công bằng, minh bạch. Khi ấy, mỗi bản án sẽ không chỉ là dấu chấm hết cho một vụ việc, mà còn là lời khẳng định rằng công lý thực sự hiện diện trong nhân danh của Nhà nước pháp quyền.
-
Luật sư Lưu Tiến Dũng
Hãng luật La Défense
ĐĂNG KÝ TƯ VẤN
XEM THÊM
TPBank và cuộc khủng hoảng niềm tin khi trốn tránh thực hiện bảo lãnh
Tư pháp kinh tế trong bảo vệ Đổi mới sáng tạo - Tài phán IP cho Việt Nam
Luật Sư – Chặng đường 80 năm đồng hành cùng Tư pháp Việt Nam
Đấu giá đất tại Phú Thọ: Những dấu hỏi lớn về tính minh bạch và công bằng
(LSHN) - Đấu giá tài sản trong thi hành án được thiết kế nhằm bảo vệ tối đa quyền lợi của chủ sở hữu tài sản và chủ nợ, thông qua cơ chế cạnh tranh công bằng và minh bạch. Nhưng không ít lần, nguyên tắc này đã bị thách thức. Trường hợp của bà Nguyễn Thị Bẩy tại thành phố Việt Trì là một ví dụ tiêu biểu.
